Το αμπέλι, η κλίμα είναι αγγειόσπερμα φυτό ανήκει στην τάξη των Ραμνωδών και στην οικογένεια των αμπελοειδών. Το αμπέλι καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό του, το σταφύλι, ενώ και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη μαγειρική (σταφίδες, γλυκό του κουταλιού) η ακόμα και οινοπνευματωδών ποτών (τσίπουρο) και τελικά και οινόπνευμα από την αιθανόλη.

Συμφωνά με την ελληνική μυθολογία, ο Σταφυλος ήταν γιος του Διονύσου και της Αριαδνης. Σε άλλο μύθο ο Στάφυλος ήταν βοσκός του βασιλεία της Αιτωλίας Οινέα. Καθώς έβοσκε τις κατσίκες του, παρατήρησε ότι μια από αυτές τρώγοντας συνέχεια ένα συγκεκριμένο καρπό πάχαινε περισσότερο από τις άλλες. Μάζεψε τότε αρκετούς και τους πρόσφερε στον βασιλιά του. Εκείνος παρασκεύασε ένα χυμό τον οποίο ονόμασε «οίνο», στον δε καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του (σταφύλι).

Το αμπέλι και η οικογένεια του ήταν γνωστά από την παλαιολιθική εποχή. Σε ανασκαφές που έγιναν βρέθηκαν απολιθώματα οινοφόρου αμπέλου που χρονολογούνται από την η ωκαινη εποχή. Επειδή το αμπέλι δεν αντέχει το ψύχος, κατά την παγετώνων εγκλιματίστηκε στις παραμεσόγειες περιοχές και στις περιοχές της Κασπίας θάλασσα.

Τα αμπέλια ξεκίνησαν να καλλιεργούνται από την εποχή του χαλκού, καθώς κουκούτσια από σταφύλια βρέθηκαν σε κατοικίες της εποχής αυτής. Επίσης σε επιγραφές γίνονται αναφορές στην άμπελο, ενώ παραστάσεις σε τοίχους απεικονίζουν ανθρώπους να καλλιεργούν αμπέλια και να μαζεύουν σταφύλια. Οι εικόνες και οι γραφές αυτές χρονολογούνται στα 2.500 χρόνια π.Χ.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, η πρώτη καλλιέργεια αμπελιού έγινε στην Κρήτη, ενώ για κάποιους άλλους στη Θράκη και χρονολογούνται γύρω στο 1.000 π.Χ. Ο Όμηρος αναφέρεται στο αμπέλι και το κρασί με τις ονομασίες οίνη, Οινόη, οινιάδα και άλλα. Στη συνέχεια οι Έλληνες και οι Φοίνικες μετέφεραν αμπέλια στην Ιταλική χερσόνησο και η Σικελία έγινε κέντρο παραγωγής σταφυλιών.

Γύρω στο 600 π.Χ. Φοίνικες διέδωσαν την καλλιέργεια του αμπελιού στη Γαλλία και την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το αμπέλι φτάνει στη Βρετανία. Το 13ο αιώνα μ.Χ. οι ¶ραβες προωθούν την καλλιέργεια του αμπελιού στην Ισπανία και την Πορτογαλία και μέχρι το 17ο αιώνα το αμπέλι ήταν γνωστό σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Στην συνέχεια μεταφέρθηκαν Ευρωπαϊκά αμπέλια στην Αμερική αλλά καταστράφηκαν μετά από μεγάλη επιδημία φυλλοξήρας, ενός εντόμου του εδάφους που προσβάλλει τις ρίζες του φυτού με αποτέλεσμα αυτό να ξεραίνεται. Συνέπεια αυτού ήταν να καλλιεργηθούν άγριες ποικιλίες ντόπιων αμπελιών ανθεκτικών στο έντομο, οι οποίες στις αρχές του 18ου αιώνα έφτασαν να καλλιεργούνται στην Αγγλία και στη Γαλλία. Όμως τα αμπέλια αυτά προσβλήθηκαν από διάφορες άλλες ασθένειες που κατέστρεψαν το 70% των καλλιεργειών. Η λύση δόθηκε με τον εμβολιασμό άγριων αμερικάνικων αμπελιών και τη δημιουργία ανθεκτικών υβριδίων.

ποικιλίες σταφυλιών

Επιτραπέζια σταφύλια

Λευκές (με κουκούτσι)

Italia (Ιτάλια)
Rozaki (Ροζακί)
Victoria (Βικτώρια)

Λευκές (χωρίς κουκούτσι)

Soultani (Σουλτανίνα)
Superior (Σουπέριο)
Thompson (Τόμσον)

Έγχρωμες (με κουκούτσι)

Cardinal (Κάρντιναλ)
Μuscat de hambourg (Μοσχάτο Αμβούργου)            
Rimbier (Ριμπιέρ)
Φράουλο

Έγχρωμες (χωρίς κουκούτσι)

Attica (Αττική)
Crimson (Κρίμσον)
Ralli (Ραλύ)

Οινοποιήσιμα σταφύλια

Λευκές ποικιλίες

Chardonnay (Σαντονέ)
Sauvinion blanc (Σοβιβιόν μπλάν)
Αθήρι
Αμάσι (Όψιμο Εδέσσης)
Ασύρτικο
Μαλαγουζιά
Μοσχάτο Αλεξανδρείας
Ντεμπίνα
Σαββατιανό

Ερυθρές ποικιλίες

Cabernet S. (καμπερνέ σοβ.)
Merlot (Μερλότ)
MUSCAT DE HAMBOURG (Μοσχάτο Αμβούργου)
Sinsaut (Σενζώ)
Syrah (Σιράχ)
Αγιωργίτικο (Μαύρο Νεμέας)
Λημνιό
Μαυροδάφνη
Μοσχοφύλερο
Ξυνόμαυρο (Μαύρο Ναούσης)

ο ¶γιος Τρύφωνας είναι ο ¶γιος των αμπελουργών και να τιμάται την 1η Φεβρουαρίου

Κλάδεμα αμπελιού

Ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος είναι οι μήνες που γίνεται το κλάδεμα τον αμπελιών. Το κλάδεμα των αμπελιών αποσκοπεί σε δύο πράγματα:

• Την καρποφορία (κλάδεμακαρποφορίας)
• Τη διαμόρφωση (κλάδεμαδιαμόρφωσης)

Στα ώριμα αμπέλια τα δύο κλαδέματα συνυπάρχουν. Στα νέα αμπέλια, υπερισχύει το κλάδεμα διαμόρφωσης. Είναι αποδεδειγμένο ότι ένα αμπέλι καρποφορεί όταν κλαδεύεται τακτικά (κάθε χρονιά). ΓιΆ αυτό και το κλάδεμα του αμπελιού είναι μία από τις πιο σημαντικές εργασίες που θα πρέπει να κάνει ο καλλιεργητής.

Πως και που κλαδεύουμε το αμπέλι

Πριν αναφερθώ στο που κλαδεύουμε το αμπέλι, θα πρέπει να αναφερθούμε σε ορισμένους βασικούς όρους της μορφολογίας του αμπελιού.

Κορμός είναι το σκληρό ξυλώδες τμήμα του αμπελιού που βγαίνει έξω από τη γη. Πάνω στον κορμό αναπτύσσονται οι κληματίδες (τα μακριά και ευλύγιστα κλαδιά πάνω στα οποία αναπτύσσονται τα φύλλα και τα σταφύλια). Με το κλάδεμα διαμόρφωσης των νέων αμπελιών, διαμορφώνουμε την κατεύθυνση και σχήμα του κορμού. Πάνω στις κληματίδες, βρίσκονται τα μάτια, από τα οποία θα προκύψουν την ¶νοιξη οι νέες κληματίδες. Η περιοχή γύρω από κάθε μάτι είναι διογκωμένη και ονομάζεται κόμπος. Την περίοδο που το αμπέλι βρίσκεται σε λήθαργο, μέσα στον κόμπο αποθηκεύονται θρεπτικά συστατικά. Τα μάτια στο αμπέλι εναλλάσσονται. Ένα εμφανίζεται δεξιά και το επόμενο αριστερά. Το επόμενο δεξιά κ.ο.κ. Το τμήμα της κληματίδας ανάμεσα στα μάτια ονομάζεται Μεσοκάμπιο διάστημα ή Μεσογονάτιοδιάστημα ή καλέμi. Αν κλαδέψουμε μία κληματίδα μέχρι το 3ο μάτι, δημιουργούμε ένα κεφάλι. Αν την κλαδέψουμε μεταξύ του 6ου και 10ου ματιού, δημιουργούμε μία αμολητή.

Γενικά, εκτός και αν υπάρχει λόγος διαμόρφωσης του σχήματος του αμπελιού, θα πρέπει να κλαδεύουμε τις κληματίδες μεταξύ του 1ου και 3ou ματιού.

Το αμπέλι δακρύζει όταν το κλαδεύουμε την κατάλληλη εποχή. Το δάκρυ είναι οι ακατέργαστοι χυμοί που χύνονται καθώς δε συναντούν κάποια υποδομή για να τους υποδεχτεί. Το φαινόμενο, αν και επιστημονικά ερμηνευμένο, δεν παύει να με συγκινεί.

Αργολογημα

Βγάζουμε τα φύλλα που δεν χρειάζονται

Βλαστοκομα

Κόβουμε τους βλαστούς του κλήματος για να δυναμώσει ο καρπός

Φύτευση νέου αμπελώνα

Ο σχεδιασμός της φύτευσης νέου αμπελιού, πρέπει να είναι αντικείμενο εντατικής μελέτης του εδάφους και της εύρεσης της κατάλληλης ποικιλίας. Οι βασικές παράμετροι, που πρέπει να συνυπολογιστούν σε γενικές γραμμές, είναι οι ακόλουθες:

Τοποθεσία

Το αμπέλι πρέπει να είναι φυτεμένο σε τέτοια θέση ώστε να δέχεται όλες τις ευεργετικές και ευνοϊκές επιδράσεις του ήλιου και του αέρα, να "εκμεταλεύεται" δηλαδή το λεγόμενο «μικροκλίμα» της περιοχής. Επίσης να δίνεται προσοχή στην καλή αποστράγγιση του χωραφιού.

Έδαφος

Πρέπει να προηγηθεί μια εξέταση εδαφολογική ώστε να γνωρίζουμε την χημική σύσταση και σύνθεση του εδάφους το «ph» που καθορίζει αν το έδαφος είναι όξινο, ή αλκαλικό κοκ. Στα εδάφη που έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε χλωριούχο νάτριο δηλαδή τα αλμυρά εδάφη δεν ενδείκνυται η εγκατάσταση αμπελιού.

Διάταξη

Η διάταξη και ο προσανατολισμός του αμπελιού είναι σημαντικοί παράγοντες για την καλλιέργεια. Εξαρτώνται φυσικά από την τοποθεσία και το κλίμα της περιοχής. Το φύτεμα γενικά πρέπει να ακολουθεί όσο το δυνατόν ευθεία διάταξη σχηματίζοντας παραλληλόγραμμα, αναλόγως με τις αποστάσεις μεταξύ των φυτών και των γραμμών. Οι αποστάσεις φύτευσης εξαρτώνται από την σύσταση και το βάθος του εδάφους και την ποικιλία. Σε τοποθεσίες με συχνή ξηρασία (νησιά) και μικρό βάθος, οι αποστάσεις είναι μεγαλύτερες και αντίθετα. Γενικά η απόσταση μεταξύ των νέων φυτών είναι από 1 έως και 2 μέτρα, και η απόσταση μεταξύ των "γραμμών" φύτευσης από 2 έως 2,5 μέτρα. Στις μικρές καλιέργειες που η άρωση γίνεται με μικρές φρέζες, η απόσταση των γραμμών μπορεί να είναι και μικρότερη.

Προετοιμασία χωραφιού

Η βαθειά άροση είναι το πρώτο βήμα, ώστε να ξεριζωθούν τελείως οι θάμνοι και τα ζιζάνια. Μετά θα απλώσουμε καλά πολύ καλά χωνεμένη κοπριά, κατά προτίμηση αιγοπροβάτων, 500-1.000 κιλά το στρέμμα (προσοχή πολύ καλά χωνεμένη). Κατόπιν θα ισοπεδωθεί το χωράφι με φρέζα ώστε η κοπριά να "θαφτεί". Η χημική ανάλυση του εδάφους που προηγήθηκε, δίνει τα απαραίτητα οργανοληπτικά στοιχεί που πρέπει να προσθέσουμε στο έδαφος.

Επιλογή ποικιλίας

Βασικό του αμπελουργού στο τέλος, είναι και η επιλογή του κατάλληλου «αμπελουργικού υλικού». Πρέπει να έχουμε υπόψη ποιες ποικιλίες ενδείκνυνται για την περιοχή, το αμπελουργικό ιστορικό της περιοχής, το τι αμπέλι επιθυμούμε να εγκαταστήσουμε και για ποιο ακριβώς λόγο πχ αμπέλι για λευκό κρασί ή για ερυθρό ή και τα δυο ή για επιτραπέζια σταφύλια. Τα μοσχεύματα πρέπει να είναι ανθεκτικά στην φυλλοξήρα, στις ιώσεις που προσβάλλουν το αμπέλι και σε κάθε περίπτωση να είναι πιστοποιημένα.

Φύτευση

Το φύτεμα των νέων αμπελιών συνιστάται να γίνεται μέχρι τον Ιανουάριο ή Φεβρουάριο. Σημαδεύουμε τις γραμμές φύτευσης χρησιμοποιώντας ένα σκοινί "σημαδεμένο" με την απόσταση από κλήμα σε κλήμα και ενώ έχουμε ήδη υπολογίσει την απόσταση από γραμμή σε γραμμή. Στην θέση του κάθε κλήματος, μπορούμε να ρίξουμε λίγη «μαρμαρόσκονη», ώστε να είναι ευδιάκριτη η θέση φύτευσης, ακόμη και αν βρέξει ή φυσήξει. Κατά την φύτευση είναι υποχρεωτική η τοποθέτηση μικρού υποστυλώματος λ.χ καλάμι ή ξύλινο πασαλάκι και για να γνωρίζουμε την ακριβή θέση φύτευσης και αργότερα πάνω σ΄ αυτόν, να προσδεθεί το κλήμα, για να αποκτήσει κορμό ευθυτενή μέχρι να δεθεί στα σύρματα αν πρόκειται για γραμμικό αμπέλι ή να αποκτήσει ανθεκτικούς και υψηλόκορμους βραχίονες αν πρόκειται για το παραδοσιακό σχήμα του «κύπελλου». Στις περιοχές με καλοκαιρινή ξηρασία, προσοχή στα συχνά ποτίσματα στα νέα φυτά τον πρώτο χρόνο.

Άρδευση αμπελιού

Αν και το αμπέλι θεωρείται φυτό που προσαρμόζεται σε ξηρά και θερμά εδάφη, για την παραγωγή σταφυλιών ποιότητας και σε ικανοποιητικές ποσότητες είναι αναγκαία η άρδευση των αμπελώνων, ιδιαίτερα στα ευαίσθητα στάδια της ανάπτυξης, της βλάστησης και της παραγωγής. Τα πρέμνα απορροφούν με το ριζικό σύστημα μεγάλες ποσότητες νερού για να επιτελέσουν σημαντικές φυσιολογικές λειτουργίες όπως είναι η φωτοσύνθεση, οι διάφορες χημικές αντιδράσεις, η αύξηση, η παραγωγή, η διαπνοή κ.τ.λ. Το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού μεταφέρεται στην ατμόσφαιρα με το φαινόμενο της διαπνοής και μόνο το 1% περίπου των ποσοτήτων αυτών παραμένει στο φυτικό σώμα. Υπολογίζεται ότι για την παραγωγή ενός κιλού ξηρής ουσίας από το πρέμνο χρειάζονται περίπου 500-700 λίτρα νερού. Το νερό αποτελεί στοιχείο δομής των φυτών και αντιπροσωπεύει το βάρος τους σε ποσοστό 60-95%. Είναι το μέσο μέσω του οποίου διαλύονται τα ανόργανα συστατικά του εδάφους και μεταφέρονται από τις ρίζες στα φύλλα για την θρέψη των φυτών. Αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα της θερμοκρασίας των φυτών και τα προστατεύει από τον καύσωνα. Τα φυτά προσλαμβάνουν σχεδόν το 100% του αναγκαίου νερού από 0-60 cm βάθος εδάφους γιΆ αυτό κατά την άρδευση δεν πρέπει να εφοδιάζουμε το αμπέλι με νερό σε μεγαλύτερο βάθος από 90 cm, αφού το βάθος του ενεργού του ριζοστρώματος φτάνει τα 60-80 cm.

Οι ανάγκες των πρέμνων κατά τον ετήσιο κύκλο βλάστησης εξαρτώνται από το βλαστικό στάδιο. Έλλειψη ή υπερβολική υγρασία μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στα διάφορα όργανα του πρέμνου, σε διαφορετική ένταση.

Η εφαρμοζόμενη ανά πότισμα ποσότητα νερού εξαρτάται από την ενεργή φυλλική επιφάνεια των πρέμνων, το φορτίο των σταφυλιών και τις κλιματικές συνθήκες. Τα υψηλά σχήματα διαμόρφωσης και αμπέλια με μεγάλες στρεμματικές αποδόσεις είναι πιο απαιτητικά σε νερό.

λίπανση του αμπελιού

Γίνεται ένα μήνα πριν την έναρξη της νέας βλάστησης. Χρησιμοποιούμε πάντα λιπάσματα σύνθετα, με ή χωρίς ιχνοστοιχεία μαγνησίου και βορίου.

Ο λόγος που πρέπει να λιπαίνουμε αργά το χειμώνα, είναι να μην χάνουμε το άζωτο, που περιέχουν τα σύνθετα λιπάσματα που χρησιμοποιούμε. Ποσότητα στο στρέμμα 65-75 κιλά, ανάλογα το έδαφος. Τρόπος εφαρμογής της λίπανσης. Να γίνεται σπαρτό σε όλο το έδαφος του αμπελιού. Εάν δεν έχουμε ικανοποιητικούς βαθμούς ζακχάρου κατά το τρυγητό της προηγούμενης χρονιάς, επιβάλλεται η εφαρμογή συμπληρωματικής καλιούχου λίπανσης νωρίς το Δεκέμβριο 40-45 κιλά στο στρέμμα.

Εάν και εφόσον υπάρχει δυνατότητα οργανικής λίπανσης με κοπριές είναι πάρα πολύ παραγωγική, με την εφαρμογή 2-3 κυβικά στο στρέμμα κάθε τρία-τέσσερα χρόνια. Βέβαια, υπάρχουν και τα βιολογικά αμπέλια, όπου η λίπανση γίνεται με τη σπορά βίκου και την ενσωμάτωση του στο έδαφος την περίοδο της άνθισης. Στη βιολογική γεωργία στο αμπέλι υπάρχουν και βιολογικά λιπάσματα!!

Αναλυτικά

Στα αμπέλια η Φωσφοροκαλιούχος λίπανση είναι καλύτερα να εφαρμόζεται τους μήνες Νοέμβριο – Δεκέμβριο με ενσωμάτωση.

1. Επιτραπέζιες ποικιλίες

α/. Αρδευόμενοι αμπελώνες

Άζωτο: μέχρι 15 μονάδες /στρέμμα

Φώσφορος: 5 μονάδες ετησίως ή 15 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

Κάλι: 8 μονάδες ετησίως ή 24 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

β/. Ξηρικοί αμπελώνες

Άζωτο: μέχρι 8 μονάδες /στρέμμα

Φώσφορος: 4 μονάδες ετησίως ή 12 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

Κάλι: 7 μονάδες ετησίως ή 21 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

2. Οινοποιήσιμες ποικιλίες

α/. Αρδευόμενοι αμπελώνες

Άζωτο: μέχρι 15 μονάδες /στρέμμα (κάθε χρόνο)

Φώσφορος: 5 μονάδες ετησίως ή 15 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

Κάλι: 8 μονάδες ετησίως ή 24 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

β/. Ξηρικοί αμπελώνες

Άζωτο: μέχρι 8 μονάδες /στρέμμα (κάθε χρόνο)

Φώσφορος: 4 μονάδες ετησίως ή 12 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

Κάλι: 7 μονάδες ετησίως ή 21 μονάδες/στρέμμα (κάθε 3 χρόνια)

Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης Φθιώτιδας 9

3. Νέοι Αμπελώνες

Κατά την εγκατάσταση νέων αμπελώνων στη βαθιά άροση συνιστώνται:

Φώσφορος: 20 μονάδες/στρέμμα

Κάλι: 40 μονάδες/στρέμμα

• Το αμπέλι απορροφά το 75% της συνολικής ποσότητας Αζώτου (Ν) από την έναρξη της βλάστησης έως και την άνθιση.
• Το αμπέλι απορροφά το 90% της συνολικής ποσότητας Φωσφόρου (Ρ2Ο5) από την έναρξη της βλάστησης έως και την πλήρη άνθιση.
• Το αμπέλι απορροφά το 65 – 70% της συνολικής ποσότητας Καλίου (Κ2Ο) αμέσως μετά την άνθιση και για χρονικό διάστημα τριών (3) εβδομάδων.

Επιφανειακή λίπανση

Συμπλήρωμα κάποιας μορφής αζώτου (Ν) κατά την αρχή της άνοιξης είναι μια καλή λύση.

Το είδος της αζωτούχου λίπανσης εξαρτάται από το pΗ του εδάφους.

Σε ουδέτερα και αλκαλικά εδάφη προτιμούνται οι μορφές με βάση τη Θειϊκή ρίζα.

Σε όξινα εδάφη εφαρμόζουμε Νιτρικό Ασβέστιο

Πηγές

Πως και που κλαδεύουμε το αμπέλι

Φύτευση νέου αμπελώνα

Καλλιέργεια αμπελιού

ΛΙΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ

Λίπανση-κλάδεμα αμπελιού (Του Ευστάθιου Σταγάκη)

Ασθένειες και εχθροί της αμπέλου

Η ωρίμαση και ο τρύγος του σταφυλιού

Οινοποιήσιμα σταφύλια