ΟΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Στον οινικό χάρτη της Ελλάδας, ο αμπελώνας της Ηπείρου με 0,993% κατατάσσεται στην τελευταία θέση μεταξύ των εννέα Περιφερειών, με κριτήριο τις καλλιεργούμενες εκτάσεις οινοποιήσιμων ποικιλιών αμπέλου , αλλά και την ετήσια παραγόμενη ποσότητα οίνου (μόλις 1,36% της συνολικά παραγόμενης. Εντούτοις, η οινοπαραγωγική δραστηριότητα είναι αρκετά διαδεδομένη στη Ήπειρο, καθώς, το ιδιαίτερο μικροκλίμα της περιοχών της σε συνδυασμό με τα εδαφολογικά χαρακτηριστικά της, ευνοούν την καλλιέργεια γηγενών ποικιλιών αμπέλου και την μετέπειτα οινοποίησή τους.

Ιστορικά, υπάρχουν μαρτυρίες που καταδεικνύουν ότι η αμπελουργική δραστηριότητα στην περιοχή της Ηπείρου και συγκεκριμένα στη Ζίτσα έχει μια μακρά παράδοση που χρονολογείται τουλάχιστον από το 600 μΧ. Η καλλιέργεια ποικιλιών που προορίζονται για παραγωγή οίνου στην Περιφερειακή Ενότητα των Ιωαννίνων ξεκινά τον 16ο αιώνα.

Τον 19ο αιώνα, περιηγητές κάνουν αναφορά στον αμπελώνα της Ζίτσας και συγκεκριμένα στους αφρώδεις οίνους που παράγονται από την τοπική ποικιλία Ντεμπίνα.

Ωστόσο, η είσοδος της φυλλοξήρας στην περιοχή (μέσα του 20ού αι) και οι επιδρομές των κατακτητών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου επιφέρουν τεράστια καταστροφή του αμπελώνα της Ηπείρου. Σημαντική τροχοπέδη στην αναγέννηση της αμπελοοινικής δραστηριότητας στην περιοχή αποτελεί η γήρανση του τοπικού πληθυσμού, απόρροια τηςμαζικής μετανάστευσης στο εξωτερικό των νεαρής ηλικίας Ηπειρωτών.

Οι περιπτώσεις των ντόπιων που επιχειρούν να εμπλακούν εκ νέου με την αμπελοκαλλιέργεια είναι εξαιρετικά περιορισμένες, γεγονός που οφείλεται, εν πολλοίς, στις υψηλές απαιτήσεις αυτής σε χειρωνακτική εργασία (Βακάλης, 2003).

Το 1954, καταγράφεται μια πρώτη απόπειρα αναγέννησης του αμπελώνα της Ηπείρου, με την ίδρυση του Οινοποιητικού Συνεταιρισμού της Ζίτσας, ο οποίος, κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, διαθέτει περιορισμένες εγκαταστάσεις.

Παράλληλα, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Ευάγγελος Αβέρωφ συμβάλλει καθοριστικά στην αναμπέλωση του Μετσόβου, φυτεύοντας τα πρώτα κλήματα της γαλλικής ποικιλίας Cabernet Sauvignon και εμφιαλώνοντας με επιτυχία τον πρώτο οίνο που φέρει την ονομασία ‘Κατώγι Αβέρωφ’ στον τόπο κατοικίας του. Τα επόμενα έτη, εντοπίζονται και πρέμνα γηγενών ποικιλιών, τα οποία αποτελούν αντικείμενο έρευνας από το Ίδρυμα Αβέρωφ (http://www.katogistrofilia.gr/history.html)

Σύμφωνα με άλλες αναφορές, η Ντεμπίνα καλλιεργείται στην περιοχή της Ηπείρου από τον 7οαιώνα μ.Χ.

Το πρώτο οργανωμένο οινοποιείο στην περιοχή εγκαθίσταται το 1973 στη Ζίτσα, με πρωτοβουλία της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ιωαννίνων. Ένα χρόνο νωρίτερα, υπό την απειλή της ολοκληρωτικής εξαφάνισης της ποικιλίας Ντεμπίνα, η Αμπελουργική Ζώνη της Ζίτσας θεσμοθετείται ως Ονομασίας Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας (ΟΠΑΠ, VQPRD, ΒΔ183, ΦΕΚ 40/Α/17.03.1972 και 228173, ΦΕΚ 287/β/27.04.72). Η συγκεκριμένη περιοχή καλύπτει τους αμπελώνες έξι οικισμών του σημερινού ομώνυμου Δήμου (Ζίτσα, Καρίτσα Λιγοψά, Γαβρισιοί, Πρωτόπαππα, Κληματιά)

Την ίδια χρονική περίοδο, στο πλαίσιο μιας συντονισμένης προσπάθειας κρατικών και συνεταιριστικών φορέων για αναδιάρθρωση και εκσυγχρονισμό, πραγματοποιείται αναμπέλωση, με χρήση αντιφυλλοξηρικών υποκειμένων και εισαγωγή γραμμικών σχημάτων καλλιέργειας.

Η προσπάθεια αυτή απέδωσε και εκφράζεται σήμερα με την παραγωγή πιστοποιημένων οίνων εξαιρετικής ποιότητας.

Όπως διαπιστώνεται και από τα στοιχεία του Πίνακα  ουσιαστικά, η οινοπαραγωγική δραστηριότητα της Περιφέρειας Ηπείρου εντοπίζεται στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων,στην οποία καλλιεργούνται σήμερα περίπου 6.000 στρέμματα αμπελώνων. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αμπελώνωνεντοπίζεται στην περιοχή της Ζίτσας.

(1500 στρέμματα περίπου, Περιφέρεια Ηπείρου, προσωπική επικοινωνία). Αμπελώνες υπάρχουν επίσης και στο Μέτσοβο, στα Γραμμενοχώρια, στις κοιλάδες των ποταμών Καλαμά – (περιοχή Πωγωνίου) και Αώου(περιοχές Κόνιτσας και Μαστοροχωρίων), καθώς και στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων(Περιφέρεια Ηπείρου, προσωπική επικοινωνία).Με βάση την υπ’ αριθμόν 247771/04-03-2010 απόφαση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, οι οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπέλου στο αμπελουργικό διαμέρισμα Ηπείρου είναι αυτές που παρουσιάζονται στον Πίνακα 4. Μεταξύ αυτών, οι ακόλουθες είναι οι κυριότερες τοπικές ποικιλίες αμπέλου της Ηπείρου:

Ντεμπίνα

Ποικιλία που απαντάται κυρίως στην αμπελουργική ζώνη της Ζίτσας και είναι υπεύθυνη τόσο για την παραγωγή λευκών ξηρών, όσο και για την παραγωγή αφρωδών και ημιαφρωδών οίνων. Το 95% της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασής της βρίσκεται στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων (Μακρής, 2013). Ειδικότερα, από τη Ντεμπίνα παράγονται οι λευκοί ξηροί οίνοι Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης ‘Ζίτσα’, καθώς και ο Τοπικός Οίνος Ιωαννίνων, ο οποίος προκύπτει από ανάμιξη της Ντεμπίνας με τις τοπικές ποικιλίες «Βλάχικο» και «Μπεκιάρι» (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2013). Αξίζει να τονιστεί ότι οίνοι όπως ο λευκός αφρώδης ΠΟΠ ή ο ημιαφρώδης ροζέ που παράγονται από την Ντεμπίνα καλύπτουν μόλις 1% των συνολικά παραγόμενων οίνων στην Ελλάδα (Μακρής, 2013).

Βλάχικο

Ερυθρή ποικιλία που καλλιεργείται κυρίως στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων και σε μικρότερο βαθμό σε άλλες περιοχές της Ηπείρου. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή ερυθρών ξηρών οίνων (Τοπικών Οίνων Ιωαννίνων και Μετσόβου),οι οποίοι ωριμάζουν συνήθως σε βαρέλι (Σπινθηροπούλου, 2000, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2013).

Μπεκάρι ή Μπεκιάρι

Ερυθρή ποικιλία που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ελαφρών ερυθρών και ροζέ οίνων (Τοπικού Οίνου Ιωαννίνων) και καλλιεργείται σε μικρές εκτάσεις, κυρίως στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων.

(Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2013)

Οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπέλου στο αμπελουργικό διαμέρισμα Ηπείρου

Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (247771/04-03-2010)

Ο εκθετικός αριθμός 1 σημαίνει ότι η ποικιλία είναι συνιστώμενη σε περιοχές με υψόμετρο από 350μέτρα και άνω. Σε μικρότερα υψόμετρα είναι επιτρεπόμενη. Ο εκθετικός αριθμός 2 σημαίνει ποικιλίεςδιπλής και ειδικής χρήσης. Ο εκθετικός αριθμός 3 υποδηλώνει ομάδες ποικιλιών λευκών ή έγχρωμων υπόδιερεύνηση και ταυτοποίηση, πχ. στα Μαυρούδια εντάσσονται ποικιλίες με το όνομα Μαυράκι (Λακωνία),Μαυρόστυφο (Αργολίδα) κτλ.

Ποικιλίες αμπέλου οίνων ΠΓΕ Ήπειρος:

Στους οίνους ΠΓΕ Ήπειρος (Τοπικούς οίνους Ηπείρου) επιτρέπεται η χρήση σταφυλιών ή οίνων που προέρχονται από τις ζώνες ΠΟΠ (ΟΠΑΠ) ή/και ΠΓΕ (τοπικών οίνων) που έχουν θεσμοθετηθεί στην αμπελουργική περιφέρεια της Ηπείρου, δηλαδή τις ζώνες:

ΠΟΠ Ζίτσα, ΠΓΕ Ιωάννινα, ΠΓΕ Μέτσοβο.

Τύποι οίνων ΠΓΕ Ήπειρος: λευκός ξηρός ή ημίξηρος ή ημίγλυκος, ροζέ ξηρός ή ημίξηρος, ερυθρός ξηρός.
Οι λευκοί και οι ροζέ μπορούν να είναι και αφρώδεις.

Παράγονται 10 οίνοι ΠΓΕ Ήπειρος από 3 οινοπαραγωγούς.

Χαρακτηριστικοί Οίνοι ΠΓΕ Ήπειρος (Ηπειρωτικοί Τοπικοί Οίνοι):

Εφαρμόζοντας τις μεθόδους λευκής οινοποίησης στην Αμπελουργική ζώνη της Ζίτσας (όπωςαυτή οριοθετείται από τη σχετική νομοθεσία) παράγεται οίνος ποιότητας, λευκός, ξηρός,αποκλειστικά από την γηγενή ποικιλία Ντεμπίνα, που φέρνει την γεωγραφική ένδειξη ΖίτσαΠροστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π).Πρόκειται για οίνους με φωτεινόκιτρινοπράσσινο χρώμα έως αχυρόχρουν, με αρώματα εσπεριδοειδών, πρασίνου μήλου, αχλαδιού και λευκών ανθών. Ισορροπημένα γευστικά κρασιά,με γεμάτο σώμα και χαρακτηριστική για την περιοχή οξύτητα, με διακριτικά αρωματική και μακράς διάρκειαςεπίγευση. Φέρουν ελάχιστο αλκοολικό τίτλο 11,0 %vol. Για την χρησιμοποίηση της ένδειξης Επιλεγμένος ή Reserve για οίνους Λευκούς Ξηρούς Π.Ο.Π Ζίτσα, θα πρέπει να έχουν ελάχιστο χρόνο συνολικής παλαίωσης ένα (1) έτος, εκ των οποίων τουλάχιστον έξι μήνες σε δρύινα βαρέλια και τρεις (3) μήνες σε φιάλες. Για την χρησιμοποίηση της ένδειξης Ειδικά Επιλεγμένος ήGrande Réserve αντίστοιχα θα πρέπει να έχουν ελάχιστο χρόνο συνολικής παλαίωσης δύο (2) έτη, εκ τωνοποίων τουλάχιστον δώδεκα (12) μήνες σε δρύινα βαρέλια και έξι (6) μήνες σε φιάλες.

Από τη Ντεμπίνα, αλλά και από τις υπόλοιπες επιτρεπόμενες και συνιστώμενες λευκές ποικιλίες που καλλιεργούνται στην περιοχή (Gewurtztraminer, Chardonnay, Riesling, Sauvignon blanc,Ροδίτης, Μαλαγουζιά) παράγονται και εξαιρετικά λευκά ξηρά και ημίξηρα κρασιά που φέρουν σχετική γεωγραφική ένδειξη από αυστηρά οριοθετημένες περιοχές ζώνες παραγωγής (όπως αυτές καθορίζονται από τις αντίστοιχες Υπουργικές αποφάσεις) και ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες κάθε φορά προδιαγραφές. Έτσι παράγονται οίνοι που φέρουν τις ακόλουθες ενδείξεις :

ΠΓΕ Ήπειρος Προστατευόμενη γεωγραφική Ένδειξη Ήπειρος. 
ΠΓΕ Ιωάννινα Προστατευόμενη γεωγραφική Ένδειξη Ιωάννινα
ΠΓΕ Μέτσοβο Προστατευόμενη γεωγραφική Ένδειξη Μέτσοβο
 

ΠΗΓΕΣ

Μελέτη σχετικά με τις διαδικασίες της τοπικής παραγωγής οίνου στην Ήπειρο

Οίνοι ΠΓΕ Περιφερειών (Τοπικοί Οίνοι Περιφερειών)

Αφιέρωμα στο κρασί: 2.Διαδικασία παραγωγής

Τα βήματα για την οινοποίηση